Toplumsal Cinsiyet 101
Cinsiyet Nedir?
Cinsiyet, bireyler arasındaki doğuştan gelen biyolojik farklılıkları ifade eder. Temel olarak; eril veya dişil cinsel organlarına sahip olarak doğmak durumudur. Toplumsal cinsiyet ise bireylerin içine doğdukları biyolojik gruplara (kadın veya erkek) atfedilen roller, görüşler, imajlar ve beklentilerin tümüdür. Kişilerin cinsel kimliği ise kendilerine, ait hissettikleri cinsiyeti tanımlamaları ile oluşur. Cinsel kimlik hem kişiye özel, hem de akışkandır; bireyin hayatı boyunca değişiklik gösterebilir.
Cinsiyet Rolleri: Nasıl Oluşur, Nasıl Pekişir?
Aile: Bireylerin sosyalizasyonu büyük çoğunlukla ailede başlar. Dolayısıyla, toplumsal cinsiyet rollerinin yerleşmesinde belki de en etkili faktör aile olabilir.
Okul: Toplumsal normların oluşmasında ve yerleşmesinde çok etkili olan eğitim kuruluşları, aynı zamanda bireylerin aile dışında ilk sosyal ilişkilerinin de oluştuğu yerlerdir.
Kıyafet & Oyuncaklar: Cinsiyet ayrımını pekiştiren kıyafet ve oyuncaklar, bireylerin küçüklükten itibaren kendileri için biçilen cinsiyet rollerini içselleştirmerinde büyük ölçüde etkilidir. Kızlara pembe kıyafetler ve oyuncak bebekler alınması; oğlanlara ise mavi giysiler ve arabalar alınması, aslında doğuştan gelmeyen bir algıyı çocukluktan yerleştirmeye başlar.
Medya: Bireylerin, cinsel yönelim ve kimliklerine biçilen rollerin benzer şekillerde yeniden üretilmesine ve vurgulanmasına maruz bırakılmaları, istemsiz de olsa bu rolleri pekiştirebilmektedir.
Cinsiyet Kavramları
Atanmış Cinsiyet: Hamilelik veya doğum sonrasında, dış genital özelliklerden yola çıkarak bebeğe atanan cinsiyettir. Dünyanın büyük bir kısmında çoğunlukla ikili cinsiyet sistemi geçerlidir ve cinsiyet tanımı “kız” ve “oğlan” ile sınırlıdır.
Trans: Bireylerin cinsel kimlikleri ile doğumda atanan cinsiyetlerinin uyuşmamasıdır. ‘Trans’ terimi; hem toplumun cinsiyet tanımlarına ve beklentilerine uymayan kişilerin kendilerini içinde daha rahat hissettikleri bir terim, hem de beden uyumlama süreci yaşayan (veya bu geçişi tercih etmeyen) tüm bireyleri tanımlamak için kullanılabilir.
İnterseks: İntersekslik, birden fazla genetik durumu çatısı altında toplayabilir ve interseks bireyler için tek bir kimlik kategorisi geçerli olmayabilir. Bazı bireyler bu terimi cinsel kimlik olarak, bazıları tıbbi bir durumu (cinsel anatomiyi) açıklamak için kullanmaktadır. İnterseks bireyler kendilerini kadın veya erkek olarak tanımlayabilir; gey, lezbiyen, biseksüel veya heteroseksüel yönelimli olabilir ya da ikili cinsiyet sistemini tümüyle reddedebilirler.
Non-binary (İkilik Dışı): Cinsiyet kimliği “kadın” veya “erkek” kavramlarıyla tam olarak örtüşmeyen kişileri; ikili olmayan kimlikleri anlatan kavramdır. Bazı kişiler doğumda atanan cinsiyetlerinin fiziksel özellikleri ve toplumsal cinsiyet ifadelerini korurken (na-trans bireyler), bazıları ise bedenlerini cinsel kimliklerine uyumlu olacak şekilde değiştirebilirler (trans bireyler).
Agender: Kendilerini kadın veya erkek olarak tanımlamayan bireyler.
Bigender: Kendilerini hem kadın, hem erkek olarak tanımlayan; çift cinsiyetli bireyler.
Genderfluid: Akışkan cinsiyetli bireyler; kişinin kendisini kadın ve erkeğin değişken bir karışımı olarak görmesi.
Androjen: Kesin olarak kadın veya erkek olarak tanımlanmayan bireyler.
Cinsel Yönelim: Bireylerin, duygusal ve/veya davranışsal olarak hangi cinsiyete yöneldiğini belirten kavramdır.
Heteroseksüel: Kendi cinsiyeti dışındaki kişilere ilgi duyan bireyler.
Homoseksüel: Kendi cinsiyetinden olan kişilere ilgi duyan bireyler.
Biseksüel: Birden fazla cinsiyete ilgi duyan bireyler.
Panseksüel: İlgi duyduğu kişinin cinsiyet kimliğini önemsemeyen bireyler.
Cisgender: Cinsiyet kimliği, atanmış cinsiyeti ile örtüşen bireyler.
LGBTİ+: Açılımı; Lezbiyen, Gey, Biseksüel, Trans, İnterseks olan bu kısaltma; cinsel kimliği ve yönelimi sebebiyle hak temelli mücadele yürüten bireyler için kullanılır. + işareti ise “ve daha fazlası” anlamına gelir.
Heteronormativite: İki ayrı cinsiyetin ‘geçerli’ olduğu ve toplumsal cinsiyet normlarının doğal olduğu yaklaşımı.
Homofobi: Eşcinsel bireylere duyulan korku, nefret gibi hisler ve bu hislerin doğurduğu yaklaşım ve tutumlar.
Transfobi: Trans bireylere duyulan korku, nefret gibi hisler ve bu hislerin doğurduğu yaklaşım ve tutumlar.
Seksizm: Bir cinsiyetin, diğerinden üstün olduğunu savunan ideoloji.
Cisseksizm: Cinsiyetin iki kategoriye indirgenmesinin doğru olduğu algısıyla ortaya çıkan ve atanmış cinsiyeti ile biyolojik cinsiyeti örtüşen kişilerin ayrıcalıklı olduğunu savunan ideoloji.
Cinsiyet Spektrumu
Son dönemde yapılan çalışmalar, cinsiyetin kadın ve erkek olarak ikiye ayrıldığı inancının bir efsane olduğunu gözler önüne sermiştir. Cinsiyet olgusunun daha esaslı yorumlanması, kadın ve erkek arasında bir spektrum üzerinden değerlendirmekten geçer. Bireyler ise bu iki uç arasında herhangi bir yerde bulunabilirler.
Bu yaklaşım çok önemlidir çünkü toplumsal cinsiyete dayalı kalıplar ve roller pekiştikçe ve katılaştıkça, bu kalıplara sığmayan kişilere yöneltilen baskı, önyargı ve şiddet de genelde artış gösterir.
Daha Fazlası
Toplumsal cinsiyete duyarlı dil kullanımıyla ilgili yazımıza buradan; aile içi ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddet ile ilgili yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.